 |
| Έργο του Θεόφιλου: Έφιππος Μέγας Αλέξανδρος |
του Ηρακλή Κακαβάνη ...
Οι παραδόσεις για τον Μέγα Αλέξανδρο δεν έσβησαν ποτέ.
Το όνομα Αλέξανδρος δεν έπαψε στιγμή να χρησιμοποιείται (λίγα είχαν αυτή την τύχη) και σήμερα είναι το δημοφιλέστερο αρχαιοελληνικό όνομα. Ενδεικτικό είναι, επίσης, ότι εκτός της γνωστής μας Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, στην αρχαιότητα 70 πόλεις έφεραν το όνομα Αλεξάνδρεια. Ήταν πόλεις που είτε χτίσθηκαν από τον ίδιο είτε ονομάστηκαν έτσι μετά το θάνατό του προς τιμή του.
Μπροστά από Λεωνίδα
Το Αλέξανδρος είναι το δημοφιλέστερο όνομα από αυτά που κληρονομήσαμε από το …ένδοξο παρελθόν μας (ιστορικά ονόματα) – 1.121 εμφανίσεις (1.15%) και 20ό στην γενική κατάταξη των ανδρικών ονομάτων – με τους Αριστείδη και Λεωνίδα, δεύτερο και τρίτο αντίστοιχα ν’ ακολουθούν πολύ πίσω. Είναι από τα ονόματα που έχουν περάσει και σε άλλες γλώσσες εξαιτίας της φήμης του Μέγα Αλέξανδρου.
Πίνακας του Θεόφιλου. Ο Μέγας Αλέξανδρος μάχεται τους Ινδούς.
Αρχική σημασία του Αλέξανδρος «ο προστατεύων τους ανθρώπους», αυτός που υπερασπίζεται τους άνδρες. Αυτή είναι και η έννοια του προθέματος άλεξ- που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα (αλεξ-ι-κέραυνο, αλεξ-ι-σφαιρο κτλ.). Αναφέρεται πρώτα από τον Όμηρο ως δεύτερο όνομα του Πάρη, όπως επίσης έχει αναγνωριστεί και σε πινακίδες της γραμμικής Β.
Έφτασε σε εμάς χωρίς τη μεσολάβηση του Χριστιανισμού.
Σε αυτό συνηγορεί η ασημότητα των γιορτών των ομώνυμων αγίων (28 τον αριθμό!) στη συνείδηση του λαού, η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη μεγάλη διάδοση των ονομάτων, και από την άλλη, οι έντονες παραδόσεις για το Μ. Αλέξανδρο που δεν έσβησαν ποτέ και ο σεβασμός στην ανθρωπωνυμική παράδοση.
Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, πριν η εκκλησία βάλει στα ονόματα το χριστιανικό φωτοστέφανο, το όνομα Αλέξανδρος, όπως και του πατέρα του Φίλιππου ήταν ευρέως διαδεδομένα στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας.
Έργο του Μποστ
Σε έρευνα για τα ανθρωπωνύμια της Δυτικής Μακεδονίας κατά τη Ρωμαιοκρατία (2π.Χ. – 4. μΧ.) με βάση τις επιγραφικές μαρτυρίες προέκυψαν 454 ονόματα.
Τα δημοφιλέστερα με 17 παρουσίες στον κατάλογο Αλέξανδρος και Φίλιππος. Καθημερινός τύπος του Αλέξανδρος είναι ο Αλέκος με 2 εμφανίσεις και ο ομόριζος Αλέξιος (συντομευμένος τύπος του Αλέξανδρος) έχει 158 εμφανίσεις (0,15%) και 1 το Αλεξανδράκης.
Υπάρχει τέλος και ο τύπος Αλέξης με 4 εμφανίσεις
Θηλυκός τύπος του ονόματος είναι η Αλεξάνδρα.
Το όνομα Αλεξάνδρα έχει τη δική του παράδοση, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στα χρόνια του χριστιανισμού.
Αρχαία λακωνική θεότητα που παριστανόταν με μια λύρα στα χέρια.
Με τα χρόνια το πρόσωπο αυτής ταυτίστηκε με την κόρη του Πριάμου Κασσάνδρα.
Λατρευόταν και στην Νότια Ιταλία όπου προστάτευε τα μεγάλα, άσχημα και ανύπαντρα κορίτσια.
Σε αυτή κατέφευγαν πριν το γάμο όσες νόμιζαν ότι θα κάνουν κακή εντύπωση στο σύζυγο. Αγκάλιαζαν το άγαλμα της θεάς για να αποκτήσουν νεότητα και ευχάριστη όψη.
Στα χριστιανικά χρόνια το όνομα ταυτίστηκε με δύο αγίες που γιορτάζουν στις 21 Απρίλη. Η μία εξ αυτών καταγόταν από την Αλεξάνδρεια. Έζησε τον 4ο αι. μ.Χ. Κορίτσι ακόμα εγκατέλειψε το σπίτι της και κλείστηκε σ` έναν άδειο τάφο, για να αποφύγει ένα νέο, που ήθελε να την παντρευτεί.
Εκεί μέσα έζησε δέκα χρόνια μέχρι το θάνατό της.
Η εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη της στις 21 Απριλίου.
Η διάδοση του ονόματος δεν έχει σχέση με τις δύο αγίες. Θεωρούμε, όμως, ότι η ιστορικότητα είναι αυτή που δίνει και στο Αλεξάνδρα υψηλή θέση στην κατάταξη των γυναικείων ονομάτων.
Το Αλεξάνδρα έχει 542 εμφανίσεις (1,02% – 23η θέση) και η Αλεξία (< αλέξω=αποκρούω, προστατεύω) 26.
Από το Αλεξάνδρα προέρχεται και το Λοξάνδρα με μετατροπή του ε σε ο ίσως και κατ’ αναλογία (λοξός) που δεν εμφανίζεται στο δείγμα.
Στην έρευνα μας καταγράψαμε και 2 φορές –σε διαφορετικούς νομούς- το γυναικείο τύπο Αλέξη.
Έργο του Μποστ. Ο Μεγαλέξανδρος με την αδελφή του τη Γοργόνα
Η έρευνα έγινε στους τηλεφωνικούς καταλόγους του ΟΤΕ, με αντιπροσωπευτικό κατά νομό δείγμα:
99.246 άνδρες και 52.927 γυναίκες.
Σε Μακεδονία και Θράκη τα ποσοστά του ονόματος Αλέξανδρος είναι σταθερά υψηλά.
Ξεχωρίζουν Δράμα (2,53%), Ξάνθη (2,30%), Ροδόπη (2,29%) – στη Θράκη τα αρχαιοελληνικά ονόματα έχουν πολύ ισχυρή παρουσία- Σέρρες (1,67%) και Θεσσαλονίκη 1,57%. Υψηλά ποσοστά εμφανίζει και στην Ήπειρο: Άρτα 2,22%, Ιωάννινα 1,72%, Πρέβεζα 1,41%. Ισχυρή παρουσία έχει ακόμη σε Κέρκυρα (1,96%), Χίο (1,78%), Μαγνησία (1,68%) και Βοιωτία (1,57) την οποία ο νεαρός τότε βασιλιάς ισοπέδωσε.
Στην Ήπειρο το Αλέξανδρος ήταν όνομα αρκετών ηγεμόνων στην αρχαιότητα.
Ένας εξ αυτών θείος του νεότερου και αποκαλούμενου Μέγα. Αντίστοιχα υψηλά είναι και τα ποσοστά του ονόματος Αλεξάνδρα στους ίδιους νομούς: Ιωάννινα 3,45%, Κέρκυρα 3,11%, Ζάκυνθος 2,48%, Άρτα 2,16%, Φθιώτιδα 1,86%, Βοιωτία 1,82%, Γρεβενά 1,80% κλπ.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στην Αχαΐα ο τύπος Αλέξιος (0,90%) έχει πιο ισχυρή παρουσία από το Αλέξανδρος (0,73%). Αυτό ίσως σχετίζεται με το γεγονός ότι στη μονή Μονή Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων βρίσκεται η κάρα του οσίου Αλέξιου από τον 14ο αιώνα. Στον ίδιο νομό η Αλεξάνδρα διπλασιάζει το ποσοστό της (2.15%).
Ραφαήλ/Σοντόμα, Οι γάμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη, τοιχογραφία, περ. 1517. Ρώμη, Βίλα Φαρνεζίνα. Έργο του Σοντόμα που βασίζεται σε σύνθεση του Ραφαήλ, η οποία αποδίδει έργο του Αετίωνος σύμφωνα με την Έκφραση του Λουκιανού.
Λίγα για τη Ρωξάνη
Μαζί με τον Αλέξανδρο ήρθε στην επικαιρότητα και η σύζυγός του Ρωξάνη και η οποία δεν ήταν Ελληνίδα.
Η Ρωξάνη από την Περσία (στα Βακτριανά Roshanak, μετ. «αστέρι» ή στην αβεστική – αρχαίες περσικές γλώσσες – raoxsna = φωτεινή λαμπρή – αυγή)
ήταν η σύζυγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Γεννήθηκε περίπου το 341 π.Χ. στη Βάκτρια
(τότε Ανατολική Περσία, τώρα βόρειο Αφγανιστάν) με πατέρα τον τοπικό άρχοντα Οξυάρτη.
Αιχμαλωτίστηκε από τον Μ. Αλέξανδρο. Ήταν, όμως, τόσο όμορφη που την ερωτεύτηκε σφοδρά και την παντρεύτηκε (πιθανώς ο γάμος τους να είχε πολιτική σκοπιμότητα για το εξευμενισμό των Βακτρικών Σατραπιών).
Απέκτησε μαζί της ένα γιό που γεννήθηκε μετά το θάνατό του. Ονομάστηκε και αυτός Αλέξανδρος και ορίστηκε ως ένας από τους νόμιμους διαδόχους του (Αλέξανδρος Δ) .
Η ύπαρξη διαδόχου καθόρισε την τύχη της Ρωξάνης, αφού αναγκάστηκε να ακολουθεί τον εκάστοτε τοποτηρητή του θρόνου χωρίς ποτέ αυτή μια «βάρβαρη» να παίξει ενεργό ρόλο στις διαμάχες των διαδόχων.
Κατέφυγε κοντά στην Ολυμπιάδα, μετά το θάνατό της οποίας ο Κάσσανδρος, υπ” αριθμόν ένα εχθρός της Ολυμπιάδας, έγινε κυρίαρχος στρατηγός στη Μακεδονία έδωσε διαταγή και σκότωσαν τη Ρωξάνη και το γιό της.
Παρότι το όνομα Ρωξάνη δε συγκαταλέγεται στα ελληνοχριστιανικά ονόματα και δεν εορτάζεται, έχει 2 εμφανίσεις στο δείγμα μας.
Ο λόγος που το όνομα δεν ταυτίστηκε με κάποια αγία είναι γιατί την περίοδο που ο χριστιανισμός εδραιωνόταν και εκχριστιάνιζε κάθε τι ειδωλολατρικό, το όνομα Ρωξάνη δεν ήταν σε χρήση.
Πηγή: fractal Η γεωμετρία των ιδεών.
Πηγή: fractal Η γεωμετρία των ιδεών.
